Waarom jij creatief bent (en je moeder niet)

Al sinds het ophangen van je eerste kleurplaat aan de koelkast, ben jij de creatiefste persoon op deze planeet, volgens je moeder dan. Ze wist dat je uit zou groeien tot de creative professional die je nu bent. En niet alleen je moeder, maar ook anderen kijken tegen je creativiteit op: “Ik zou willen dat ik dat ook zou kunnen.” Tegelijkertijd denk je zelf waarschijnlijk: nou, zo creatief ben ik nu ook weer niet. Maar wat is ‘creativiteit’ precies? En waarom is de een creatiever dan de ander? Tijd voor antwoorden.

Creativiteit: is het een mysterieuze kracht die in de lucht hangt? Een kracht die sommigen simpelweg wél ‘aanvoelen’ en daar vervolgens geweldige dingen mee doen, terwijl anderen er compleet niet voor open staan? Nee. Dat is namelijk The Force. Dat is een compleet ander verhaal. Creativiteit is gelukkig best down-to-earth en goed onderzocht in de wetenschap. Een antwoord zou dus voor de hand moeten liggen.

Maar wat is creativiteit dan?

Wie de Van Dale opent, krijgt ‘scheppend vermogen’ als betekenis van creativiteit voorgeschoteld. Gefeliciteerd, het woordenboek definieert je als een soort god. De wetenschappelijke definitie is genuanceerder: ideeën moeten aan drie eisen voldoen, willen ze als ‘creatief’ gezien worden.

De eerste wetenschappelijke eis van creativiteit is dat je creatie ‘nieuw’ moet zijn. Iets wat we nog niet eerder hebben gezien, moet tenslotte per definitie creatief zijn, toch? Niet helemaal. Bijvoorbeeld, nieuw idee: je stelt voor om iedereen een giraffe te geven als salaris. Je zou zeggen dat dat creativiteit in volle glorie is. Maar, hoewel sommigen best blij zullen zijn met hun giraffe(s), is het erg onpraktisch om elke maand zo’n beest mee naar huis te sleuren (management, mochten jullie hier tóch wat in zien: ik beschouw mezelf meer als een ‘emoe-persoon’.). Het feit dat het idee nieuw is, maakt het nog niet een goed idee.

De tweede voorwaarde van creativiteit is daarom dat je nieuwe idee ook daadwerkelijk toegevoegde waarde moet hebben. Dat mag je breed interpreteren. Toegevoegde waarde kan bestaan uit een ontzettend gebruiksvriendelijk ontworpen website, het genieten van een nieuw kunstwerk of een gevatte Facebook post die viral gaat. Waarde is een subjectief begrip.
‘Nieuw’ en ‘waardevol’ zijn de zout en peper van creativiteit, maar we hebben nog de basisingrediënten nodig: ideeën. En net zoals je niet een nieuwe kleur kunt verzinnen, kunnen wij met ons beperkte ‘scheppend vermogen’ niet vanuit het niets een compleet nieuw idee verzinnen. Elk nieuw, waardevol concept is op een of andere manier gelinkt aan iets dat je eerder hebt gezien, gevoeld, gehoord of ervaren. Zonder dit derde component van creativiteit, kom je nergens.

In de mix van deze drie componenten ligt het geheim van jouw creativiteit. Jij kunt de verschillende bestaande ideeën omvormen en samenvoegen tot nieuwe, waardevolle ideeën. Vanuit de ontelbare puzzelstukjes in je brein, weet jij de juiste bij elkaar te vinden. Je bent dus niet een soort god, maar eerder een getalenteerde puzzelaar. Maar waarom – of all people – kun jij dat beter dan anderen? Het zit hem in je brein.

Grijs, maar creatief

Je hebt het vast al een keer gehoord: “Nou, volgens dit ene online testje ben ik een linkerbrein-persoon en dat maakt mij, zeg maar, écht supercreatief.” Fout. Het idee dat je linker of rechter hersenhelft dominant is, is een fabeltje. Je brein is dusdanig complex, dat er per taak verschillende gebieden, tegelijk, in beide helften actief zijn. Alleen in het brein van de Homo Creativus (geen officiële term, maar het klinkt wel lekker) zijn er drie dingen die net iets anders werken.

Allereerst heeft het brein van de creatieveling meer cellen (m.a.w. grijze massa) in de hersengebieden die geassocieerd worden met creativiteit. Daarnaast zijn ook de verbindingen tussen die gebieden, de synapsen of de zogeheten ‘witte massa’, sterker dan die van minder creatieve mensen. Oftewel, je hebt meer rekenkracht op de creatieve hotspots van de hersenen en informatie verplaatst zich makkelijker tussen die gebieden. Gefeliciteerd met je brein, jij!

Het is echt niet alleen de ‘hardware’ die verschilt, maar ook je interne software werkt anders dan bij niet-creatievelingen. Iedereen heeft namelijk twee dominante netwerken in het brein: verspreide gebieden die sterk aan elkaar zijn gelinkt en vaak samenwerken. Het ene netwerk is je ‘standaard netwerk’. Dit netwerk zorgt ervoor dat je tijdens het rijden schakelt zonder erbij na te hoeven denken, je op dit moment niet vergeet dat je ook wat lucht naar binnen moet zuigen en – misschien wel het belangrijkst – dat je ’s ochtends zonder nadenken direct naar het koffiezetapparaat loopt. Het andere netwerk is het ‘uitvoerende netwerk’. Deze gebruik je voor intensievere taken zoals berekeningen en nogal belangrijke discussies over waarom het toch echt ‘patat’ is en niet ‘friet’.

Als creatieveling gebruik je die netwerken nét even anders. Bij ‘normale’ mensen is telkens een van de twee netwerken actief. Maar niet bij jou, jij creatief genie. Soms zijn deze netwerken bij jou tegelijk actief. Het gevolg is dat je bijvoorbeeld kunt dagdromen (standaard netwerk), terwijl je tegelijkertijd de ideeën uit je dagdroom op waarde kunt schatten (uitvoerend netwerk). Het betekent ook dat je daardoor makkelijk afgeleid kunt raken. Bijvoorbeeld in een gesprek met je geliefde; die heeft blijkbaar een vraag gesteld. En jij nu moet reageren zonder de vraag te weten. Gelukkig heb je je giraffe nog, die oordeelt niet.

Het derde verschil? Dat speelt zich af in je ‘thalamus’. Zie het als de projectmanager van je brein. Jouw brein-PM bepaalt wat je wel bewust registreert en wat niet. De thalamus bepaalt bijvoorbeeld dat het niet de moeite waard is om een gesprek dat verderop wordt gehouden actief te volgen. Stelt je collega echter een vraag aan je, dan ben je ineens een en al oor (althans, dat wordt wel zo gewaardeerd). Wat is er anders aan de ‘creatieve’ thalamus? Die filtert minder en laat simpelweg meer signalen door. Eigenlijk heb je een luie PM in je brein. Gelukkig betekent dit dat er ook meer input en ideeën naar binnen komen. Die kun jij dan weer laat samensmelten tot geniale, nieuwe, waardevolle concepten!

… En je moeder?

Tja. Die heeft dat waarschijnlijk niet. Die heeft een thalamus die minder ‘ruis’ doorlaat, twee netwerken die netjes om de beurt aan de slag gaan én misschien juist meer grijze massa op de plekken die je nodig hebt om SBS6 te kijken. En je kleurplaten? Die activeerden waarschijnlijk voornamelijk het deel van haar brein waar ‘moederliefde’ zit. Overigens ken ik je moeder niet, dus voel je vrij om elk ander persoon die je in deze beschrijving herkent op deze plek in te vullen. Wees creatief, zou ik zeggen.